Gönül dili, her şeyin kıymetinin para ve maddî değerlerle ölçüldüğü bir zamanda yaşamayı anlamakta zorluk çekiyor. En yüce iyilik ve mutlak iyinin gerçekleşmesi, kâinatın güzelliğinin bir gerçeğidir.

Gösterilen bir hayrı görmezlikten gelmek ve ona mukabelede bulunmamak bir şahsiyet zehirlenmesidir. Yapılan iyiliğin ve güzelliğin karşısında suskun, sessiz ve tepkisiz kalmak, hayrın değerini düşürmez. Ancak kendisine fayda verenin kıymetini zedeler.

İnsanları hayra ve en yüksek iyiliğe çağıracak, onu emredecek topluluğun bulunma zorunluluğu ilahî bir emirdir. İlâhî ilke bununla yetinmez. Aynı zamanda kötülük ve şerrin her türlüsünü uzaklaştıracak, hatta ona engel olacak kimselerin de bulunması cemiyet için bir zorunluluktur.

“İçinizden, insanları hayra çağıracak, iyiliği emredecek, kötülükten alıkoyacak bir topluluk bulunsun. İşte onlar kurtuluşa erenlerdir.” (Âl-i İmrân, 104)

Karşılık beklemeden vermek, sadaka ve infak, hayırların en güzelidir. Günahlardan arınmanın yolu, dünyevî ve uhrevî güzelliklerle karşılaşmanın da formülüdür. Ancak verirken, gözü arkada kalmadan vermek, “sağ elinin verdiğini sol elin görmeyeceği” gizlilikte vermek gerekir.

“Eğer sadakaları gizler de onları öylece fakirlere verirseniz, bu, sizin için daha hayırlıdır ve günahlarınızdan bir kısmını örter.”(Bakara, 271)

“Sağ elinin verdiğini sol eli duymayacak şekilde gizli sadaka verenlerin, ahirette arşın gölgesinde gölgeleneceklerini haber vermiştir.” (Tecrid, II, 620).

Bunun mükâfatı gölgelerin bulunmadığı günde, serinlikler içerisinde ebedî mutluluğun hazzına varmakla gerçekleşir. İyiliğin tamamlanması bir süreçtir. Onda acele etmek gerekirken, bir taraftan onu önemsiz göstermek; diğer taraftan onu çok değerli bir mücevheri gizleme hassasiyetiyle açıktan, alenen göstererek yapmama titizliğinde bulunmak...

Hz. Abbas şöyle demiştir:

“İyilik üç şeyle tamamlanır; acele etmek, küçük göstermek, gizli tutmak. Acele etmekle sevindirmiş, küçük tutmakla büyütmüş, gizli tutmakla tamamlanır olursun.”

İyilikte yarışmak ve yardımlaşmak esas prensip olmalıdır. Düşmanlık, günah ve fenalıkta ise Allah’ın gazabından çekinerek muhalif bir tavır içerisinde sabitkadem olmak hayrın hayat bulması için kaçınılmazdır.

Nihayetinde hayrın ve hasenatın ecri, onu yapanda hayat bulacaktır. Aksi durumda ise, vebal hali zuhur edecek, şerrin fâili, iki cihanda kaybedecektir. Sonunda buluşma ve dönüş, âlemlerin Rabb’inde olacaktır.

“İyiliği emretmek ve fenalıktan sakınmak hususunda birbirinizle yardımlaşın, günah islemek ve düşmanlık yapmakta yardımlaşmayın. Allah'tan korkun, çünkü Allah'ın azabı çok şiddetlidir.” (Mâide, 2)

Eziyet veren bir şeyin yoldan kaldırılmasının bile kadr ü kıymetini takdir eden Rahîm, mabetlerin kötü ve bakımsız bırakılması gibi tali bir konuyu da çirkin haller arasında değerlendirir.

Güzel yüzle karşılanan bir Müslüman kardeş, tebessümün, infaklar içerisinde bir sadaka olacağının bilincindedir elbette.

“Ümmetimin iyi ve kötü bütün amelleri bana gösterildi. İyi amellerin içinde, eziyet verecek şeyin yoldan kaldırılması da vardı. Mescidin kirletilmesi ve o hâliyle bırakılmasını da kötü ve çirkin ameller arasında gördüm.” (Nevevî, Riyâzü's-Sâlihin, I, 157)

“Bir kimse iyi bir iş işlerse faydası kendisinedir; kim de kötülük yaparsa zararı kendisinedir. Sonra Rabbinize döndürülürsünüz.” (Câsiye, 15)

Hiç iyilikle kötülük eşdeğer ve denk olabilir mi! Kötülük ve çirkinliğin engellenmesi vicdanî bir zorunluluktur. Düşmanlığa maruz kalan muhalif kimse, candan bir dosta, ancak sabırla dönüşür. Lâkin şeytanî hislerin esiri altındaki nefsin, Azîz Olan’a sığınmaktan başka çaresi yoktur. Her şeyi Gören (Basîr) ve her şeyi Duyan (Semî), hazların verdiği vesveseyi bertaraf edecek yegâne Kudret’tir.

“İyilikle kötülük bir değildir. O halde kötülüğü en güzel bir şekilde önle. O zaman seninle arasında düşmanlık bulunan kimse, candan bir dost gibi olur. Bu olgunluğa ancak sabredenler kavuşturulur, buna ancak hayırdan büyük bir pay sahibi olan kavuşturulur. Eğer şeytandan gelen kötü bir düşünce seni dürtecek olursa hemen Allah'a sığın. Çünkü O her şeyi işitir ve bilir.” (Fussilet, 34-36)

Şu halde iyilik âleminde, yol işaretleri açıktır: Senden ilişkisini kesenle bağı koparmamak, zâlim de olsa zulmü karşısında affetmenin genişliğini yüreğinde hissetmek, ve kötülük ve şerrin sahibine iyilikle karşılıkta bulunmak… Zikri geçen erdemler, söylenmesi kolay, yapması güç peygamberî sabır getiren haller ve davranışlardır.