Hikmetli sözleriyle kitaplara ruh veren Hz. Mevlânâ için, bilgi ve irfanın yolu kelam ve yazıdan geçmektedir. Rumî, söz ve yazının tecessüm etmiş halini kitap olarak görmektedir. Kitaptan maksat nedir? Bu soruyu ‘kitap hangi konu ve mesele için kaleme alınmış ise, amacı onu yöneliktir’, diye cevap vermek mümkündür. Sanat, fen ve hüner, kısacası ustalık ve üstatlık kitapla öğrenilir ve öğretilir.

Mevlânâ, kitabın maksadını bu şekilde açıklarken, ikazlarda bulunur: “Ama dilersen o kitabı başının altına kor, yastık da yapabilirsin. Fakat o kitap aslında yastık olarak kullanılmak için yazılmamıştır. Okunmak için yazılmıştır. O kitaptan maksat bilgidir, irfandır, yol göstermek, insana faydalı olmaktır. Sen kılıcı çadır kazığı yahut mıh olarak kullanırsan, zafer yerine düşmana yenilmeyi tercih etmiş olursun.” (Mevlânâ, Mesnevi, çev: Ş. Can, III-IV, beyit: 2989-2991)

Kitap, bilgi demektir, irfan demektir, yol gösteren rehber demektir. Bir anlamda o irşat eden mürşittir. Hasılı, kitap ve onun içinde bulunduğu kütüphaneler, insanlara faydalı olmak için vardırlar. Bağnazlık, dogmatiklik, ırkçılık, ayrımcılık ve ötekileştirme kütüphanelerin kapısından içeri giremez. Kütüphaneler, bilgi, hikmet, ilim ve irfanın muhafaza edildiği hazine mekanlarıdır. Slogan, şov ve gösteri kitapların sayfalarında yer almaz. Faydalı bilgi, kitap ve kütüphanenin en değerli taşlarıdır. Ötekileştirme ve dışlama, kitap ve kütüphaneyle bir araya gelmez.

Bilgi, kitapla değer kazanır, aklın ve kalbin içine nüfuz eder. Açık ve kapalı üniversitedir, kütüphane. Suç ve ceza kitaplarda, ancak insana fayda için vardır. Düşünce merkezi kütüphaneler, içindeki kitap kokularıyla okuyucuyu diriltir, aydınlatır ve hürriyetine kavuşturur.

Milletler ve devletler, kitaplara verdikleri değerle yükseliş veya inişlerini yaşarlar. Ömürleri de telif ettikleri kitaplarla ölçülür.

Dost ve dostluk kütüphanelerde öğrenilir. Kitabı seven, insanı sever; insanı seven alemi sever; alemi seven de Allah’ı sever. O Yaratıcı ki, kitapla öğretir; kitapla gönderir kullarına nasihati, erdemi ve özgürlüğü.

Kültür ve tefekkürün merkezi kütüphanelerdir. Kütüphaneden mahrum kalan kişi ve kurumlar, bağnazlığın dikenli bahçesinde zararlı bitkileri yetiştirirler. Nihayetinde yetiştirdikleri, kendilerinin olduğu gibi başkalarını da zehirler.

Beden nasıl ki, yaşamak için duyulara muhtaçsa, akıl, kalp ve ruh da kitaplara muhtaçtır. Görmek, duymak ve konuşmak kitapla başlar ve onunla biter. Onun için kitaplar uzakları yakın, bilinmeyeni bilinen hale getiren en hızlı vasıtalardır. Kitap ölürse, insan hafızasını kaybeder, belleğini yitirir, medeniyet yok olur.

Kitap, düşünmeyi öğretir, eleştirmenin yolunu gösterir, sorgulamayı tetikler. Aklı işleten kitaptır. Zihin onunla tekâmül eder, yeni, özgün fikirlere yelken açar.

Kitap sudur, katıktır, uygarlıktır, teknolojidir.  Uygarlıklar onunla inşa olunur. Bilgi, kitap ve kütüphaneyle geleceğe taşınır. Bedenler geçicidir, ancak kitaplar ve kütüphaneler varlık âlemi olduğu müddetçe yok olmazlar. Çünkü onlar insanlığın hafıza kayıtlarıdır.

Bilgi ve düşünce, kütüphanelerde fidan verir. Kitaplar, zihinlere filiz attıkça, özgünlük ve özgürlük çoğalır. Akılları hapseden dogmatizm ve fanatizmin nefesi kesilir, yaşama ortamı bulamaz. 

Yönetenler, kitapla hakikatten ayrılmaz. Yönetilenler, kütüphanelerle erdem ve değerin kıymetini idrak edip anlarlar. Cehalet ve bağnazlık, kitap ve kütüphanelere yaklaşamaz. Zira kitaplar, hürriyet ve mutluluğun tarifini verir; zihinleri özgürlüğün nefesiyle beslerler.

Kitap ve kütüphaneler, yalnızlığı çok sesliliğe, tekliği çoğulculuğa taşırlar. Sohbet etme, dertleşme, halleşme ve çözüm üretme, kitapların kokularının sırlı iksiriyle gerçekleşir.

Kitapları okumak yeterli değildir. Onların içine girip adeta düşünce ameliyatı yapmak gerekir. Fikir taşımayan ve fayda vermeyen kitaplar, düşünceyi hapseder. Zekâ ve zihinler, yararı olmayan kitap müsveddeleriyle örtülür, daha kötüsü kirletilirse, zararlı bilgi ve eyleme kaynaklık yapar.

Bağnazlık ve dogmatizmin yerini, açık, özgür ve faydalı düşüncenin alması, ancak kitap ve kütüphaneyle mümkündür.